pardon schreef op 26 juni 2017 22:52:
Medicijn op maat
Tekst: Linda Huijsmans
De ontwikkeling van medicijnen kost miljarden euro’s. Daarna werken ze gemiddeld maar bij 1 op de 3 patiënten naar behoren. Jos Joore ontwikkelde met zijn bedrijf Mimetas in Leiden de Organ-on-a-chip, waarmee medicijnen per individu kunnen worden getest. Dat scheelt niet alleen veel tijd en geld, het zal in de toekomst ook dierproeven bijna overbodig maken.
Bijna achteloos pakt Jos Joore een doosje van de vensterbank en legt het op tafel. Op het eerste gezicht ziet het er niet zo bijzonder uit. Een klein doosje zoals die in ieder laboratorium is te vinden, verdeeld in tientallen gelijke vlakjes. Toch is deze OrganoPlate een revolutionaire vinding.
“Hierop kunnen we minuscule, driedimensionale weefsels kweken en onderzoeken onder dezelfde omstandigheden als ze in ons lichaam groeien. We kunnen er bloedvaten doorheen laten lopen en verschillende celsoorten toevoegen. Zo kunnen we uit enkele cellen een stukje lever, nier of darm kweken.” Op elk van deze ‘kweekjes’ kunnen medicijnen worden getest.
Met name farmaceutische bedrijven zijn zeer geïnteresseerd in deze techniek. Die investeren dagelijks een half miljard euro in onderzoek, maar de kans dat een medicijn bij een patiënt aanslaat is slechts 1 op 3. Bij kanker kan dat zelfs minder dan 1 op 20 zijn. Bij de rest van de patiënten werkt het medicijn niet, in beperkte mate of het levert gevaarlijke bijwerkingen op. “Medicijnen zijn een massaproduct: voor de een werkt het wel, voor de ander niet, voor een derde een beetje. Stel dat de auto-industrie zo zou werken. Je koopt een auto, maar de kans dat ‘ie het doet is minder dan dertig procent. Zouden we dat accepteren?”, vraagt Joore retorisch.
Het probleem van de medicijnontwikkelaars is dat ziektes er bij ieder individu anders uit kunnen zien. Daardoor is het onmogelijk om van tevoren te voorspellen hoe een patiënt op het medicijn zal reageren. Dankzij Organ on a chip kunnen onderzoekers straks in het laboratorium voorspellen of een medicijn gaan werken. “Op basis van cellen en weefsel van een patiënt kunnen we bepalen of iemand al dan niet in aanmerking komt voor een bepaald medicijn.” Medicijnen toedienen hoeft dus niet langer een blinde gok te zijn, maar kan heel gericht plaatsvinden.
Sake
Het idee voor de OrganoPlate ontstond in een ‘all-you-can-eat’ Japans restaurant, waar Joore met zijn oud-collega en huidige compagnon Paul Vulto een avondje bijpraatte. “Ik had al eerder een eigen bedrijf gehad, maar had in die tijd net als Paul een onderzoeksbaan in de biotechnologie. Ik had zin om weer voor mezelf te beginnen en we raakten daarover in gesprek. Aan het eind van de avond, na een heleboel sake, hadden we een stuk of tien ideeën”, herinnert Joore zich.
Paul Vulto ging in zijn laboratorium aan de slag en binnen een jaar lag er een prototype van de OrganoPlate. “Het was toen al zijn specialiteit om vloeistoffen in zeer kleine kanalen te besturen. Als je een buisje hebt en je stuurt daar vloeistof doorheen, dan vult die vloeistof dat hele buisje. Hij ontwikkelde een techniek waardoor maar een deel van dat buisje volloopt, waardoor er ruimte overblijft voor andere vloeistoffen.”
Zo wordt het mogelijk om microversies van alle menselijke organen in laagjes weefsel op te bouwen. De ene keer gebeurt dat met behulp van cellen uit tumoren, waarop nieuwe medicijnen getest kunnen worden, de andere keer worden uit cellen van een nier duizenden mini-nieren gemaakt. Dankzij de recente stamceltechnologie is het mogelijk om bijna iedere bestaande cel na te maken. Huidcellen kunnen hersencellen worden, maar ook long- of niercellen. Dankzij de technologie van Mimetas kunnen er vervolgens in kanaaltjes bloed of voedingsstoffen doorheen gestuurd worden.
In 2013 startten Vulto en Joore samen het bedrijf Mimetas en gingen ze de OrganoPlate in grote oplages produceren. Inmiddels werken er 48 mensen in Leiden, waar de hoofdvestiging vlak naast de universiteit staat, Japan en Amerika.
Vooral de farmaceutische industrie is erg geïnteresseerd in deze Organs on a chip en inmiddels hebben ook durfkapitalisten en onderzoekers zich aan Mimetas verbonden. “Behalve financiële druk neemt ook de maatschappelijke druk op de farmaceuten toe”, verklaart Jos Joore. “We accepteren steeds minder dat medicijnen zo ontzettend duur zijn, maar dat er relatief weinig resultaat wordt geboekt. Daarnaast neemt de weerstand tegen dierproeven toe. Ik zeg niet dat die met onze OrganoPlate helemaal overbodig worden, maar er zullen er wel veel minder nodig zijn.”
Hij pakt het doosje van de tafel en legt het terug in de vensterbank. Vragen over hoe het nou precies in zijn werk gaat, beantwoordt Jos Joore met een vriendelijke glimlach: “Dat is ons ‘Coca-cola-geheim.’ De kracht zit hem in de combinatie van dit schijnbaar simpele doosje en de rocket science die we daarop hebben weten te zetten.”
Synthesizer
Gevraagd naar zijn eerste kennismaking met SingularityU NL, begint Joore te vertellen over zijn eerste grote liefde: de muziek. “Kurzweil (een van de oprichters van Singularity University in de VS) is behalve futuroloog ook de ontwerper van de Kurzweil-synthesizer, destijds de heilige graal van de toetsenisten. Zijn naam kende ik dus al lang voor ik met Mimetas begon.”
Maar ook de ideeën en de grondhouding van Kurzweil en Singularity University spreken Joore aan. “Het idee van exponentiële technologieën vertoont grote overeenkomsten met hoe de biologie in elkaar zit. Die start met één cel en die groeit uit tot een compleet organisme. Exponentiëler dan biologie wordt het niet in de wetenschap.”
Vooral het feit dat SingularityU NL zo’n brede beweging is, levert hem en zijn bedrijf het meest op, legt Jos Joore uit. “Als biotechnologen en farmaceuten werken we in een klein coconnetje. SingularityU NL dwingt mij om mijn verhaal zodanig te vertellen dat ook niet-vakgenoten het begrijpen. Dat helpt mij om uit mijn koker te komen en ons verhaal steeds verder ‘uit te pellen’ en terug te brengen tot zijn essentie.”
Als je dat doet, merkt hij, gebeurt er iets bijzonders. Mensen die met heel andere dingen bezig zijn, komen naar hem toe en vertellen over hun plannen en ideeën. “Innovatie vindt altijd plaats op de grens van twee verschillende gebieden. Zodra die twee samenkomen, kan er iets moois ontstaan.”